Neen, ze doen toch niet mee aan de verkiezingen. Het was een grap. Nou ja, een grap. Het was de bedoeling dat ze aandacht kregen, aandacht voor de goede zaak, hun zaak. Die van scholieren die bozig zijn. Want ja, er valt genoeg te klagen in het onderwijs natuurlijk. Te strenge eisen, te lastige examens, te veel lawaai, te vroeg uit bed, te saai examenlokaal, te dure batterijen voor de zak-Japanner, …
En daarom dus hadden ze zich aangemeld bij de Kiesraad, zeiden ze. Ze belegden een heuse persconferentie in het prestigieuze Nieuwspoort, waar tout-journalistiek Nederland op af kwam. Al twijfelden sommige nieuwsjagers nog tot het laatste moment over het waarheidsgehalte. Wat doe je dan als journalist? Je checkt en dubbel checkt. Je belt zelf met de Kiesraad, je stelt meerdere contactpersonen dezelfde indringende vragen en toetst of het ook kàn. Kunnen scholieren een partij oprichten in dit land? Kunnen ze in al hun jeugdigheid eigenlijk wel in de Tweede Kamer komen?
Alles leek te kloppen. Dus erop af met camera’s, microfoons, recorders en schotelwagens. Om een dag later dan toch het ontluisterende bericht door te krijgen, dat het hele verhaal verzonnen is. Nepnieuws dus. Het woord van 2017, minimaal van deze maand. NOS boos, BNR Nieuwsradio boos, NU.nl boos, iedereen boos. Want je mag niet liegen natuurlijk, dat is niet eerlijk. Je mag tenslotte ook geen televisieshow op poten zetten, waarin je met een hoop bombarie een nier laat weggeven aan een ernstig zieke medemens.
We kunnen er lacherig over doen, dit wordt zogezegd wel een dingetje in de komende tijd. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) pleit nu zelfs voor grotere investeringen in onderzoeksjournalistiek. De OVSE wil op die manier voorkomen dat samenlevingen worden vernietigd door nepnieuws. Deskundigen menen ondertussen, dat we in een non-lineaire oorlog zijn beland, die wordt gevoerd door nepnieuws en misinformatie. Er moet een Deltaplan komen om nepnieuws te bestrijden, vindt bijvoorbeeld Marc Josten, hoofdredacteur van HUMAN. Zo’n plan moet er dan voor zorgen dat jonge kinderen in discussies op scholen zin en onzin van elkaar leren scheiden. Tja, …
Universitair docent politieke communicatie Sanne Kruikemeier deed, richting 15 maart aanstaande, onderzoek naar online activiteiten van kiezers. Haar conclusie: Steeds meer mensen lijken online en sociale media te vertrouwen als belangrijkste bron voor nieuws. “Als blijkt dat er vaker nep-nieuws wordt gedeeld, kan dit schadelijk zijn voor de democratie. Mensen zijn dan immers niet goed geïnformeerd of zelf ongeïnformeerd. Je kunt tenslotte politiek nieuws omzeilen.” Maar, stelt ze voorlopig geruststellend: “Er is geen overtuigend wetenschappelijk bewijs, dat mensen enkel worden blootgesteld aan nep-nieuws. Nederlanders krijgen informatie nog steeds via andere media, zoals het NOS Acht uur Journaal, de krant en via sociale contacten. De kans dat mensen zich nu dus alleen op valse informatie baseren, lijkt mij klein.”
Het is niettemin opletten geblazen de komende weken als je je via de reguliere en de sociale media laat bijpraten richting een weloverwogen stem tijdens de komende verkiezingen. Je bent niet alleen gewaarschuwd voor loze beloftes, die je vast en zeker bij bosjes zullen worden toegeworpen vanuit d’een of andere hoek. Wees vooral ook beducht voor nieuws dat om de een of andere reden ‘niet kan’. Zodra je het gevoel krijgt van ‘hier klopt iets niet’, raadpleeg dan meerdere bronnen, vóór je een standpunt inneemt. Daarbij: laat je niet zomaar een mening aanpraten; wees kritisch, weeg meerdere denklijnen af voor je een eigen oordeel hebt. Zelf nadenken, het klinkt zo logisch, maar lijkt oh zo niet-2017.